De jurist: flessenhals of blikopener bij verduurzaming?

Congres Juristen voor een Duurzame Wereld- JDW - 26 september 2024

Henriette van Wermeskerken

Zo’n tweehonderd betrokken juristen verzamelden zich donderdag 26 september bij het congres van het initiatief JDW, Juristen voor een Duurzame Wereld. Hoogleraren en andere topsprekers zorgden voor veel inspiratie en kennis. Het ging over de ongelijke verdeling van de gevolgen van klimaatverandering en over IPCC-rapporten: hoe kun je die als jurist gebruiken? En hoe kun je als jurist de stem van de natuur in de governance van je organisatie verankeren?

Ady van Nieuwenhuizen, partner bij Fieldfisher Advocaten, opende dit tweede JDW-congres, samen met dagvoorzitter Janneke Juffermans. Thema: Hoe kun je vanuit je juridische werk maatschappelijke verduurzaming in gang zetten? Diane de Groot, General Counsel en Company Secretary bij a.s.r., heette de deelnemers welkom in het Aegon / a.s.r.-gebouw in Den Haag. JDW-voorzitter Katja Out-Maassen, concernjurist bij Univé, maakte bekend dat JDW, dat sinds de oprichting vier jaar geleden stond voor ‘Jurist Doet WAT’, nu verder gaat als ‘Juristen voor een Duurzame Wereld’.  De visie van JDW is dat de juridische wereld door haar positionering in de maatschappij een grote bijdrage kan leveren aan de transitie die nodig is op het gebied van ESG. JDW wil juristen faciliteren in die rol door hen kennis te laten delen en elkaar te inspireren. Vier grote onderwerpen werden op het congres behandeld, gelinkt aan duurzaamheid: rechtvaardigheid,  wetenschap, de board en innovatie

Duurzaamheid & rechtvaardigheid

Over het thema rechtvaardigheid sprak  Joyeeta Gupta, hoogleraar milieu en ontwikkeling van het mondiale zuiden Universiteit van Amsterdam en winnaar Spinozaprijs 2023,  over de ongelijke verdeling van de gevolgen van klimaatverandering. De rijkste landen hebben de hoogste uitstoot per inwoner, en de armste landen ondervinden vooral de gevolgen van de klimaatverandering. De onrechtvaardigheid neemt toe.  Het gaat erom veilige en juiste grenzen te stellen, en daar is transformatie en herverdeling voor nodig. Landen onderhandelen al sinds 1990 over het klimaat. Het gaat om het ‘no harm’-beginsel: dat anderen niet geschaad worden door handelen. Daarbij spelen de mensenrechten een grote rol. Regelgeving moet de aarde beschermen, gebaseerd op de juiste beginselen. Op een vraag uit de zaal of we nu te maken hebben met climate change of climate crisis antwoordde Gupta helder: ‘climate crime!’

Duurzaamheid & wetenschap

Bart van den Hurk, hoogleraar klimaatwetenschappen Vrije Universiteit Amsterdam en co-voorzitter werkgroep II van het IPCC van de VN, hield een presentatie over CEO’s en het IPCC-rapport.  Hij liet zien hoe een IPCC-rapport tot stand komt en hoe juristen deze rapporten kunnen lezen en gebruiken. De mate waarin huidige en toekomstige generaties te maken krijgen met een warmere en andere wereld hangt af van de keuzes die nu gemaakt worden. Het IPCC focust niet alleen op de impact van maatregelen, maar ook op de implementatie ervan. Wie resultaten van een rapport binnen de eigen organisatie wil verspreiden, doet er goed aan deze van context te voorzien om het concreet te maken.

Hierna vond een paneldiscussie plaats met Arthur van den Hurk, senior bedrijfsjurist a.s.r., Marijn Bodelier, advocaat-partner, Greenberg Traurig LLP, en Jessica den Outer, VN-expert Rechten voor de Natuur, directeur Stichting Rechten van de Natuur. Dit gebeurde aan de hand van twee stellingen: ‘Het meest geschikte instrument om mensen en ondernemingen aan te zetten tot actie/ gedragsverandering is wetgeving’ en: ‘De gedetailleerde wetgeving die voortvloeit uit de European Green Deal (oa CSRD) laat onvoldoende ruimte over voor creatieve oplossingen.’

Duurzaamheid & de board

Na de lunch ging het over de board. Hoe kun je als jurist de stem van de natuur in de governance van je organisatie verankeren? Rechten van de natuur en natuur-inclusieve governance bij bedrijven was het thema van de presentatie door Jessica den Outer, Tineke Lambooy, hoogleraar ondernemingsrecht, Nyenrode business Universiteit, Jacobien Viets, partner Liance Legal, en Saskia Laseur, partner / notaris Van Doorne. Den Outer leidde het begrip rechten van de natuur in. In Ecuador is het recht van de aarde in de grondwet vastgelegd, en in Nieuw-Zeeland heeft een rivier rechtspersoonlijkheid gekregen. Ter vergelijking wees Den Outer erop dat vrouwen en slaven vroeger ook geen rechten hadden. Voor de natuur valt te denken aan een juridisch voogdijschap, vergelijkbaar met een curatorschap. Rechten voor de natuur is de snelst groeiende juridische beweging van de 21^e eeuw. Er zijn steeds meer rechtszaken over de natuur, en de natuur wint steeds vaker.

Tineke Lambooy liet zien dat verschillende entiteiten van wie je het niet zou verwachten nu al rechten hebben, zoals een orang oetang, een dolfijn, en een berg. Er zijn initiatieven om de Waddenzee rechten te geven. De Waddenzee heeft te lijden onder klimaatverandering die zorgt voor zeespiegelstijging en verzakking van eilanden, onder oefeningen van Defensie, visserij, en vervuiling. Toekenning van Rechten van de Natuur kan helpen. In het huidige milieubeleid wordt geregeld wat voor de mens toelaatbaar is. Bij intrinsieke waarde van de natuur wordt onvoldoende stilgestaan. Het gaat om de behartiging van de ecologische belangen.

Onboarding Nature

Jacobien Viets introduceerde het hoe en waarom van de Onboarding Nature Toolkit. De natuur is een belangrijke stakeholder van bedrijven, die door de activiteiten van het bedrijf wordt beïnvloed en zelf invloed heeft op de activiteiten. De belangen van de natuur weeg je mee door de natuur een stem met bijbehorende rechten te geven. De Toolkit biedt in vier hoofdstukken overzichtelijke handvatten hoe je dat kunt doen. Er zijn vier modellen: de natuur als inspiratie, als adviseur, als bestuurder en als aanhouder.

Saskia Laseur liet zien hoe je de natuur een stem geeft binnen je organisatie via het rechtspersonenrecht. Dat kan door in de statuten een purpose op te nemen, zoals natuurbehoud en -bescherming. De natuur kan een adviserende rol krijgen via de statuten of reglement. Sommige bedrijven zijn al verder gegaan en hebben de natuur een bestuurdersrol gegeven, of een rol als toezichthouder in de Raad van Commissarissen. Laseur gaf hier voorbeelden van.

Duurzaamheid & innovatie

Tot slot werden twee innovaties gepresenteerd. Jan Willem Heinen, co-founder & CEO Maeve Aerospace, presenteerde een innovatief  hybride-elektrische vliegtuig, dat de uitstoot van de luchtvaart omlaag kan brengen. Philip Voogt, founder & CEO van Aangetekend BV presenteerde een nieuwe manier om informatie aangetekend te versturen per e-mail. Daarmee eindigde het plenaire deel van de middag en verdeelden de deelnemers zich in groepen voor de vier workshops van de klimaattafels overkoepelende thema’s, mobiliteit, gebouwde omgeving & energie, en governance. Toen was het tijd voor de netwerkborrel waar druk werd nagepraat. De deelnemers keken terug op een geslaagde dag, waarin ze volop kennis en inspiratie opdeden. De organisatoren kregen laaiend enthousiaste reacties.

BEKIJK DE AFTERMOVIE